Railway ticket prices भारतीय रेल्वेने अलीकडेच तिकीट बुकिंग आणि प्रवास नियमांमध्ये काही महत्त्वपूर्ण बदल केले आहेत, जे १ मे २०२५ पासून अंमलात आले आहेत. या बदलांचा मुख्य उद्देश प्रवाशांच्या सुरक्षिततेत वाढ करणे, गर्दी नियंत्रित करणे आणि प्रवासाचा अनुभव अधिक आरामदायक बनवणे हा आहे. हे नियम विशेषतः वेटिंग तिकीटधारकांसाठी महत्त्वपूर्ण असून, त्यांच्या प्रवासाच्या सवयींमध्ये बदल घडवून आणतील.

वेटिंग तिकीटसाठी नवे नियम

नवीन नियमांनुसार, वेटिंग तिकीट असलेल्या प्रवाशांना स्लीपर किंवा एसी डब्यांमध्ये प्रवास करण्यास बंदी घालण्यात आली आहे. आता वेटिंग तिकीटधारकांना केवळ जनरल (अनारक्षित) डब्यांमध्येच प्रवास करता येईल. हा नियम ऑनलाइन IRCTC बुकिंग तसेच स्टेशनवरील तिकीट काउंटरवरून घेतलेल्या तिकिटांनाही लागू होतो.

या नियमाचे उल्लंघन केल्यास, प्रवाशांना दंड भरावा लागेल:

• स्लीपर डब्यात आढळल्यास: ₹२५० पर्यंत दंड + प्रवासाचे संपूर्ण भाडे
• एसी डब्यात आढळल्यास: ₹४४० पर्यंत दंड + प्रवासाचे संपूर्ण भाडे

टिकीट तपासनीसांना (टीटीई) असे प्रवासी आढळल्यास त्यांना जनरल डब्यात पाठवण्याचा किंवा अगल्या स्थानकावर उतरवण्याचा अधिकार देण्यात आला आहे.

आगाऊ आरक्षण कालावधीत बदल

आरक्षण व्यवस्थेमध्येही महत्त्वपूर्ण बदल करण्यात आला आहे. आता Advance Reservation Period (ARP) १२० दिवसांवरून घटवून ६० दिवस करण्यात आला आहे. याचा अर्थ असा की, प्रवाशी आता प्रवासाच्या तारखेच्या केवळ ६० दिवस आधीच तिकीट आरक्षित करू शकतील.

हा बदल प्रवासाचे अधिक अचूक नियोजन करण्यास मदत करेल आणि शेवटच्या क्षणी होणाऱ्या रद्दीकरणांवर नियंत्रण ठेवेल. तसेच, रेल्वे प्रशासनाला प्रवासी संख्येचा अधिक अचूक अंदाज घेण्यास मदत होईल.

ऑनलाइन बुकिंगमध्ये बदल

ऑनलाइन तिकीट बुकिंगमध्येही अनेक बदल केले गेले आहेत:

1. ओटीपी सत्यापन अनिवार्य: प्रत्येक ऑनलाइन बुकिंगसाठी ओटीपी सत्यापन अनिवार्य केले आहे.
2. ओळखपत्र: बुकिंग आणि प्रवासाच्या वेळी एकच ओळखपत्र वापरणे आवश्यक आहे.
3. तत्काळ तिकीट: तत्काळ तिकीट बुकिंगसाठी आधार सत्यापन आवश्यक असेल आणि डायनामिक किंमत लागू होईल.
4. रिफंड धोरण: तत्काळ तिकिटांवर रिफंड मिळणार नाही, ते कन्फर्म असले तरीही.

IRCTC वेबसाइटवरून बुक केलेली वेटिंग तिकिटे चार्ट तयार होईपर्यंत कन्फर्म न झाल्यास आपोआप रद्द होतील आणि पैसे परत मिळतील. मात्र, काउंटरवरून घेतलेली वेटिंग तिकिटे आपोआप रद्द होत नाहीत, परंतु आता ती फक्त जनरल डब्यांसाठीच वैध असतील.

बदलांमागील कारणे

रेल्वे प्रशासनाने हे बदल पुढील कारणांसाठी केले आहेत:

1. ओव्हरबुकिंग टाळणे: अनेकदा वेटिंग तिकिटधारक स्लीपर आणि एसी डब्यांमध्ये प्रवेश करून कन्फर्म तिकिटधारकांच्या जागांवर बसण्याचा प्रयत्न करतात, ज्यामुळे गोंधळ निर्माण होतो.
2. गर्दी नियंत्रित करणे: स्लीपर आणि एसी डब्यांमध्ये अनावश्यक गर्दी टाळून प्रवासाचा अनुभव सुधारणे.
3. नियमांचे पालन सुनिश्चित करणे: प्रवासी अनुशासन आणि सुरक्षितता वाढवणे.
4. कन्फर्म तिकिटधारकांसाठी सुविधा: कन्फर्म तिकिट असलेल्या प्रवाशांना त्यांच्या निर्धारित जागांचा आरामदायक वापर करता यावा.

प्रवाशांवर होणारे परिणाम

सकारात्मक परिणाम:

• कन्फर्म तिकिटधारकांसाठी अधिक आरामदायक प्रवास
• स्लीपर आणि एसी डब्यांमध्ये गर्दी कमी होईल
• वाद आणि मतभेद कमी होतील
• तिकीट व्यवस्थापन अधिक पारदर्शक होईल

नकारात्मक परिणाम:

• वेटिंग तिकीट असलेल्या प्रवाशांना जनरल डब्यांमध्ये प्रवास करावा लागेल, जे विशेषतः लांब पल्ल्याच्या प्रवासात गैरसोयीचे ठरू शकते
• प्रवासाचे अगोदरच नियोजन करणे आवश्यक होईल
• तात्पुरत्या किंवा अचानक प्रवासासाठी योग्य व्यवस्था करणे अवघड होईल

प्रवाशांसाठी सूचना

1. आगाऊ नियोजन: प्रवासाच्या किमान ६० दिवस आधी तिकीट बुक करा.
2. वैकल्पिक डब्यांचा विचार: वेटिंग तिकीट मिळाल्यास, जनरल डब्यामध्ये प्रवास करण्याची तयारी ठेवा.
3. तत्काळ तिकीटसाठी तयारी: तत्काळ तिकीट बुकिंगसाठी सर्व आवश्यक कागदपत्रे आणि आधार सत्यापन तयार ठेवा.
4. ओळखपत्र: प्रवासाच्या वेळी बुकिंगसाठी वापरलेलेच ओळखपत्र सोबत ठेवा.
5. मोबाइल नंबर अपडेट: ऑनलाइन बुकिंगसाठी अद्ययावत मोबाइल नंबर वापरा, कारण ओटीपीसाठी हे आवश्यक आहे.

भारतीय रेल्वेने केलेले हे बदल प्रवासी सुरक्षितता आणि सोयीसाठी महत्त्वपूर्ण पाऊल आहेत. प्रवाशांना सुरुवातीला काही असुविधा जाणवू शकतात, परंतु दीर्घकालीन फायदे लक्षात घेता, या बदलांचा सकारात्मक परिणाम होईल. प्रवाशांनी आवश्यक बदल स्वीकारून आणि योग्य नियोजन करून रेल्वे प्रवासाचा अधिकाधिक फायदा घेता येईल.

रेल्वे प्रशासनाचे हे नवीन नियम प्रवासी अनुभव सुधारणे, गर्दी कमी करणे आणि रेल्वे प्रवासाला अधिक सुरक्षित बनवण्याच्या दृष्टीने महत्त्वपूर्ण पाऊल आहेत. प्रवाशांनी या बदलांची दखल घेऊन त्यानुसार त्यांच्या प्रवासाचे नियोजन केल्यास, सर्वांसाठी रेल्वे प्रवास अधिक सुखकर होईल.

विशेष सूचना: वरील माहिती विविध ऑनलाइन स्त्रोतांवरून संकलित केली आहे. वाचकांनी प्रवासाचे नियोजन करण्यापूर्वी अधिकृत स्त्रोतांमधून, जसे की IRCTC वेबसाइट किंवा रेल्वे स्टेशनवरील अधिकृत कर्मचारी यांच्याकडून अद्ययावत माहिती तपासावी. रेल्वे नियमांमध्ये वेळोवेळी बदल होऊ शकतात, त्यामुळे प्रवासापूर्वी सविस्तर चौकशी करून निर्णय घेणे महत्त्वाचे आहे.