Warning of heavy rain राज्यातील प्रख्यात हवामान अभ्यासक पंजाबराव डख (Panjabrao Dakh) यांनी महाराष्ट्राच्या शेतकऱ्यांसाठी एक अत्यंत महत्त्वाचा आणि तातडीचा हवामान अंदाज वर्तवला आहे. त्यांच्या मते, येत्या १५ मे पासून ते ३० मे पर्यंत संपूर्ण महाराष्ट्रामध्ये पावसाळ्यासारखा जोरदार आणि अभूतपूर्व पाऊस कोसळण्याची दाट शक्यता आहे. हा पाऊस इतका व्यापक असेल की आतापर्यंत उन्हाळ्यात असा अनुभव कधीच आला नसल्याचेही त्यांनी स्पष्ट केले आहे.

मान्सूनची सद्यस्थिती आणि प्रगती

सध्या नैऋत्य मान्सूनने (Southwest Monsoon) अंदमान आणि निकोबार बेटे व्यापून पुढे सरकत आहे. १५ मे रोजी मान्सूनने अंदमान समुद्राचा (Andaman Sea) काही भाग, अंदमान बेटांचा (Andaman Islands) काही भाग, दक्षिण-पूर्व बंगालचा उपसागर (Bay of Bengal) आणि श्रीलंकेच्या (Sri Lanka) दक्षिणेकडील भाग व्यापला आहे. अरबी समुद्राच्या (Arabian Sea) दक्षिण-पूर्व भागातही मान्सून दाखल झाला आहे. हवामान शास्त्रज्ञांच्या अंदाजानुसार, येत्या दोन ते तीन दिवसांत मान्सून अरबी समुद्राचा आणखी काही भाग, श्रीलंका, संपूर्ण बंगालचा उपसागर, अंदमान बेटे आणि अंदमान समुद्र व्यापून पुढे सरकेल.

याचवेळी, महाराष्ट्रातही पूर्व-मान्सून पावसाने (Pre-Monsoon Rain) जोर पकडला आहे. १५ मे रोजी रात्री आणि १६ मे रोजी राज्यात अनेक ठिकाणी मेघगर्जनेसह जोरदार पावसाचा अंदाज असून, भारतीय हवामान विभागाने (IMD) बहुतांश जिल्ह्यांसाठी ‘येलो अलर्ट’ (Yellow Alert) जारी केला आहे.

पंजाबराव डख यांचा हवामान अंदाज: राज्यात १५ ते ३० मे दरम्यान पावसाळ्याची स्थिती

पंजाबराव डख यांनी दिलेल्या सविस्तर माहितीनुसार, १५ मे ते ३० मे या पंधरा दिवसांच्या कालावधीत पडणारा हा पाऊस मान्सूनपूर्व (Pre-Monsoon) असला तरी, त्याचे स्वरूप पूर्णतः पावसाळ्यासारखे असेल. अनेक ठिकाणी ओढे-नाले तुडुंब भरून वाहू लागतील, तर काही नद्यांच्या पाणी पातळीतही नदीपात्रात वाढ होण्याची शक्यता आहे. “आतापर्यंत उन्हाळ्यामध्ये इतका पाऊस कधीच पडला नाही, असा पाऊस राज्यात पडणार आहे, म्हणून हा अंदाज लक्षात घ्यावा,” असे पंजाबराव डख यांनी म्हटले आहे. हा पाऊस एका भागात साधारणपणे दोन दिवस मुक्काम करून नंतर दुसऱ्या भागाकडे सरकेल, असा अंदाजही त्यांनी वर्तवला आहे.

शेतकऱ्यांसाठी तातडीचा सल्ला: शेतीची कामे १५ मे पूर्वी पूर्ण करा

या संभाव्य पावसाच्या पार्श्वभूमीवर, पंजाबराव डख यांनी शेतकऱ्यांना आपल्या शेतीकामांचे नियोजन तातडीने करण्याचा सल्ला दिला आहे. “राज्यातल्या सर्व शेतकऱ्यांनो, तुमची शेतीची कामे तुम्ही करून घ्या. कारण की राज्यामध्ये, सांगायचं झालं तर, १५ मे पासून ते ३० मे पर्यंत पावसाळ्यासारखा पाऊस पडणार आहे,” असे आवाहन त्यांनी केले आहे.

कोणत्या पिकांसाठी काय काळजी घ्यावी? कांदा, हळद, ऊस व्यवस्थापन

पंजाबराव डख यांनी विविध पिकांसंदर्भात विशिष्ट सूचना दिल्या आहेत:

• कांदा (Onion): ज्या शेतकऱ्यांचा कांदा काढणीला आला आहे, त्यांनी तो तात्काळ काढून घ्यावा आणि पाऊस उघडण्याची वाट न पाहता सुरक्षित ठिकाणी साठवावा.
• हळद (Turmeric): हळद उत्पादक शेतकऱ्यांनी हळद शिजवून, वाळवून, ती पावसाने भिजणार नाही अशा सुरक्षित ठिकाणी झाकून ठेवण्याची तयारी करावी.
• मूग आणि भुईमूग (Moong and Groundnut): ज्या शेतकऱ्यांच्या मूग आणि भुईमूग पिकांची काढणी (Harvesting) सुरू आहे किंवा तोंडावर आहे, त्यांनीही ही कामे लवकरात लवकर पूर्ण करावीत, कारण डख यांच्या मते, “पाऊस काही उघडणार नाही.”
• ऊस (Sugarcane): ऊस उत्पादक शेतकऱ्यांसाठी हा पाऊस एक आनंदाची बातमी घेऊन येत आहे. पंजाबराव डख यांच्या अंदाजानुसार, ३० मे पर्यंत उसाच्या सऱ्यांमध्ये अनेकदा पाणी साचेल किंवा पोहोचेल. त्यामुळे त्यांनी ऊस उत्पादक शेतकऱ्यांना नांगरणी करून खत (Fertilizer Application) देऊन घेण्याचा सल्ला दिला आहे, जेणेकरून पावसाच्या पाण्याचा पिकाला चांगला फायदा होईल.

पावसाचे वितरण: विदर्भ, मराठवाडा ते कोकण, बीड जिल्ह्याला विशेष दिलासा

हा पाऊस राज्याच्या कोणत्या एका भागापुरता मर्यादित नसून, तो पूर्व विदर्भ, पश्चिम विदर्भ, दक्षिण महाराष्ट्र, उत्तर महाराष्ट्र, कोकणपट्टी, खानदेश आणि मराठवाडा अशा सर्वच विभागांमध्ये हजेरी लावेल. पंजाबराव डख यांनी विशेषतः बीड जिल्ह्याचा (Beed District Special Focus) उल्लेख केला आहे. “हा पाऊस बीड जिल्ह्यात खूप पडणार आहे. बीड जिल्ह्यातल्या शेतकऱ्यांसाठी ही आनंदाची बातमी आहे,” असे ते म्हणाले. बीड जिल्ह्यातील ज्या शेतकऱ्यांच्या उसाला पाण्याची कमतरता भासत होती, त्यांच्यासाठी हा पाऊस वरदान ठरू शकतो. डख यांच्या मते, “बीड जिल्ह्यातील एखाद्या गावाला, या ३० मे पर्यंत चार वेळेस पाऊस येऊन जाईल.”

याव्यतिरिक्त धाराशिव, लातूर, सातारा, सांगली, सोलापूर, कोल्हापूर, नगर, पुणे, नाशिक, नंदुरबार, धुळे, जळगाव, बुलढाणा, अमरावती, अकोला, वर्धा, नागपूर, भंडारा, गोंदिया, चंद्रपूर, परभणी, यवतमाळ, वाशिम, हिंगोली, जालना आणि छत्रपती संभाजीनगर या जिल्ह्यांमध्येही पावसाची शक्यता आहे. थोडक्यात, “सगळीकडेच पाऊस पडणार आहे,” असे डख यांनी स्पष्ट केले.

मान्सूनचे लवकर आगमन आणि मृगाचा पेरा

पंजाबराव डख यांच्या अंदाजानुसार, हा मान्सूनपूर्व जोरदार पाऊस ३० मे पर्यंत सुरू राहील. यानंतर लगेचच, म्हणजे साधारणतः १ जूनपर्यंत, मान्सून (Monsoon) राज्यात दाखल होऊन या पावसाळी प्रणालीत सामील होईल. याचा थेट परिणाम म्हणून, यंदा जून महिन्याच्या पहिल्या आठवड्यातच मृगाचा पेरा (Early Sowing of Kharif Crops) होण्याची दाट शक्यता आहे, असे महत्त्वपूर्ण निरीक्षणही त्यांनी नोंदवले आहे.

शेतकऱ्यांनी या हवामान अंदाजाकडे गांभीर्याने पाहून आपल्या शेतीकामांचे आणि काढणीला आलेल्या पिकांचे योग्य नियोजन करावे, असे आवाहन पंजाबराव डख यांनी केले आहे. वातावरणात काही अचानक बदल झाल्यास त्याची माहिती तात्काळ दिली जाईल, असेही त्यांनी सांगितले.

राज्यातील कालची पर्जन्यमान आणि तापमान स्थिती

१४ मे रोजी सकाळी साडेआठपर्यंतच्या नोंदीनुसार, नाशिक, अहिल्यानगर, पुणे, सातारा, कोल्हापूरच्या पश्चिम घाटमाथ्यावर चांगला पाऊस झाला. कोकण किनारपट्टीवरही (Konkan Coast) बऱ्यापैकी पावसाची नोंद झाली. धुळे, नंदुरबार, मराठवाड्यातील (Marathwada) बीड, परभणी, लातूर, नांदेड आणि विदर्भातील (Vidarbha) अकोला, बुलढाणा, अमरावती, वर्धा, यवतमाळ, चंद्रपूर, नागपूरच्या काही भागांत पावसाने हजेरी लावली.

काल राज्यात सर्वाधिक तापमान नागपूर आणि अमरावती येथे ४१ अंश सेल्सिअस नोंदवले गेले. वर्धा (४०.९°C) आणि अकोला (४०.६°C) येथेही तापमान ४० अंशांवर होते. विदर्भात रात्री उशिरा ते पहाटे पाऊस पडत असल्याने दिवसा तापमान वाढलेले दिसून येत आहे. मध्य महाराष्ट्र (Madhya Maharashtra) आणि मराठवाड्यात पावसामुळे तापमानात घट झाली आहे.

हवामान विभागाचा ‘येलो अलर्ट’ (१६ आणि १७ मे)

भारतीय हवामान विभागाने (IMD) नंदुरबार, धुळे, नाशिक (पूर्व व पश्चिम), अहिल्यानगर, पुणे (पूर्व व पश्चिम), सातारा (पूर्व), सांगली, कोल्हापूर (पश्चिम), सोलापूर, बीड, धाराशिव, लातूर, तसेच ठाणे, रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग या जिल्ह्यांमध्ये वादळी वाऱ्यासह (Gusty Winds) पावसाचा ‘येलो अलर्ट’ दिला आहे. विदर्भातील बुलढाणा, अकोला, वाशिम, अमरावती, यवतमाळ, वर्धा, नागपूर, भंडारा, गोंदिया, गडचिरोली, चंद्रपूर जिल्ह्यांसाठीही प्रादेशिक हवामान केंद्राने (Regional Meteorological Centre, Nagpur) ‘येलो अलर्ट’ जारी केला आहे.

शेतकऱ्यांसाठी इतर महत्त्वाचे सल्ले

शेतकऱ्यांसाठी ‘फार्मर युनिक आयडी’ (Farmer Unique ID) बंधनकारक करण्यात आले असून, ३१ मे पूर्वी १००% नोंदणीचे (AgriStack Portal) उद्दिष्ट ठेवण्यात आले आहे. यानंतर शासकीय योजनांचा लाभ घेण्यासाठी ही नोंदणी आवश्यक असेल.

शेतकऱ्यांनी खरीप पिकांच्या विमा नोंदणीसंदर्भातही सतर्क राहावे आणि वेळेत विमा उतरवून घ्यावा. याशिवाय, येणाऱ्या पावसाची तीव्रता लक्षात घेता, शेतीची कामे करताना सुरक्षितता पाळावी. विशेषतः विजांच्या कडकडाटासह मेघगर्जना होऊ शकतात, त्यामुळे मोकळ्या जागेत आश्रय घेणे टाळावे.